با توجه به اهمیت موضوع رخ داده در غدیر خم وتبدیل آن به واقعه غدیر و همچنین اهمیت داشتن این مسأله در جهان اسلام، ابتدا باید به دستورات خداوند و استشهاد پیامبر (ص) و نزول آیات قرآن دراین زمینه توجه داشت؛ چرا که اصولا خداوند و پیامبر اکرم (ص) زمینه این رخ داد بزرگ اعتقادی وتاریخی را رقم زده اند و همچنین به تأیید و نصرت پرداخته‌اند. به نمونه‌هایی از این آیات و روایات توجه می‌کنیم و معتقدیم که خداوند و پیامبر (ص) بیان خویش را برای امامت و رهبری جامعه به خوبی بیان نموده و ما شیعیان به تبعیت از این آیات بر اعتقادمان استوار می مانیم. اکنون به تبیین واقعه غدیر با زبان آیات قرآن که به صورت شأن نزول و یا تأویل و استشهاد بوده و از مهمترین اسناد و مدارک شیعه برای این اعتقاد است، می‌پردازیم.
1 - آیات سوره عنکبوت
پیامبر اکرم (ص) بعد از اینکه در حجة الوداع، مناسک حج را بطور کامل بجا آورد و آثار جاهلیت را نابود کرد و حجرالاسود را در مکان اصلی خود قرار داد و یک روز در مکه اقامت گزیدند، در این حال جبرئیل، آیات اول سوره عنکبوت را نازل کرد:بسم الله الرحمن الرحیم الم(1) آیا مردم گمان کردند همین که بگویند:ایمان آوردیم به حال خود رها می‌شوند و آزمایش نخواهند شد؟!(2) ما کسانی را که پیش از آنان بودندآزمودیم (و اینها را نیز امتحان می‌کنیم )باید علم خدا درباره کسانی که راست می‌گویند و کسانی که دروغ می‌گویند تحقق یابد (۳) آیا کسانی که اعمال بد انجام می‌دهند گمان کردند بر قدرت ما چیره خواهند شد؟! چه بد داوری می‌کنند. [1]
و سپس ازطرف خداوند به پیامبر (ص) دستور داد که باید علی بن ابی طالب (ع) را به جانشینی خویش معرفی کنید ومردم با توجه به آن به فتنه مبتلی می‌شوند. [2]
2 - آیات آخر سوره حجر
قبل از واقعه غدیر، دستور غیر علنی خداوند برای تعیین جانشینی علی (ع) به پیامبر (ص) داده شد.عایشه و حفصه این خبر را برای پدران خود فاش کردند(درحالی که پیامبر به آنها دستور داده بود که تا قبل از دستور علنی خداوند آن خبر را برای کسی فاش نکنند)و آنها به کمک منافقین دیگر نقشه قتل پیامبر (ص) کشیدند. در این لحظه جبرئیل با این آیات نازل شد: [3]
به پروردگارت سوگند، (درقیامت) از همه آنها سوأل خواهیم کرد(92) از آنچه عمل می‌کردند!(9۳)آنچه را مأموریت داری، آشکارا بیان کن؛ و از مشرکان روی گردان (و به آنها اعتناءنکن)(94) ما شر استهزاء کنندگان را از تو دفع خواهیم کرد(9۵) [4]
3 - آیه ابلاغ
امام باقر (ع) در بیان این آیه فرمودند: خداوند به پیامبر (ص) دستور داد تا مردم را به ولایت علی (ع) خبر دهد و از سوئی آیه اطاعت از اولی الامر نازل شد و این درحالی بود که مردم تردید داشتند که خداوند به پیامبر (ص) دستور داد تا ولایت اولی الامر را تفسیر کند و شخص ولی که کسی جز علی بن ابی طالب (ع) نیست را به مردم معرفی نماید.در این موقعیت پیامبر خوف داشت که منافقین بر علیه اواقدامی کنند و کار ایشان ناتمام شود، پس خداوند این آیه را نازل نمود: [5]
ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملا (به مردم) برسان؛ و اگر نکنی،رسالت او را انجام نداده ای. خداوند تو را از(خطرات احتمالی) مردم، نگاه می‌دارد؛ و خداوندجمعیت کافران (لجوج) را هدایت نمی‌کند. [6]
4 - آیات 1-2 و ۵1-۵2 سوره قلم
امام صادق (ع) در محل غدیر، به حسین جمال فرمودند: وقتی که پیامبر اکرم (ص) در این مکان دست علی (ع) را گرفت و فرمود هر که من مولای او هستم،پس علی مولای اوست. چهار تن (منافقین مشهور)از کسانی که در طرف راست خیمه ایستاده بودند، به پیامبر (ص) (در حالی که دست علی (ع) را بلند نموده بود) نگاه می‌کردند، یکی از ایشان گفت: به او نگاه کنید که چگونه چشمانش مانند چشمان دیوانه می‌گردد.دراین هنگام جبرئیل نازل شد و به پیامبر (ص) عرضه داشت که آیه و ان یکاد الذین کفروا...بخواند وذکر در این آیه علی بن ابی طالب (ع) است. [7]
نزدیک است کافران هنگامی که آیات قرآن را می‌شنوند باچشم زخم خود تو را از بین ببرند و می‌گویند او دیوانه است؛ درحالی که او نیست مگر مایه بیداری جهانیان(۵2) [8]
پیامبر (ص) نیز این آیات را قرائت نمودند: بسم الله الرحمن الرحیم ن و القلم و مایسطرون ما أنت بنعمة ربک بمجنون. [9][10]
5 - آیه اکمال دین
بعد از اینکه پیامبر (ص) در حضور مسلمانان ولایت علی (ع) را اعلام نمود، این آیه نازل شد. [11]
امروز، کافران از (زوال) آیین شما مأیوس شدند؛بنابراین، از آنها نترسید؛ و از (مخالفت) من بترسید!امروز، دین شما را کامل کردم؛ و نعمت خودرا بر شما تمام نمودم؛ و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم. [12]
6 - آیه درخواست عذاب
پس از آنکه رسول الله (ص) امیر المومنین علی (ع) رادر روز غدیر خم به خلافت منصوب نمود و درباره اوفرمود: هر کس که من مولای او هستم، علی مولای اوست. این خبر در شهرها منتشر شد. روزی شخصی به نام مالک بن حارث فهری نزد پیامبر (ص) آمد و گفت:تو به ما دستور دادی به یگانگی خدا و اینکه تو فرستاده او هستی، شهادت دهیم، ما هم شهادت
دادیم.سپس به جهاد و حج و روزه و نماز و زکات دستور دادی، ما نیز پذیرفتیم. اما به اینها راضی نشدی تا اینکه که این جوان (حضرت علی) (ع) را به جانشینی خود منصوب کردی و گفتی که هر که من مولای او هستم، علی مولای اوست. آیا این از ناحیه خداست یا از سوی خودت؟ پیامبر (ص) در جواب فرمود: قسم به خدائی که جز او معبودی نیست، این از ناحیه خداست. حارث بن نعمان خشمگین شد و روی برتافت؛ در حالی که می‌گفت: خداوندا! اگر این سخن محمد(ص) حقیقت است،سنگی از آسمان بر ما بباران تا ذلتی برای اول ماباشد و عبرتی برای آیندگان ما و اگر گفته محمد (ص) دروغ است بر او عذابی وارد کن. [13]
اینجا بود که سنگی از آسمان بر سرش فرود آمد و او را کشت و این آیات نازل گشت: [14][15]
تقاضاکننده ای، تقاضای عذابی نمود که واقع شد. این عذاب مخصوص کافران است، وهیچ کس نمی‌تواند آن را دفع کند. [16]
7 - آیه 20 از سوره سبأ
روایت شده که ابلیس به صورت پیرمردی به نزدپیامبر (ص) رفت و گفت: ای محمد چقدر بیعت کنندگان با پسر عموی تو کم تعداد هستند. در این حال خداوند این آیه را نازل نمود: [17]
(آری) به یقین، ابلیس گمان خود را درباره آنها محقق یافت که همگی از اوپیروی کردند جز گروه اندکی از مومنان. [18]
سپس منافقین (ابوبکر و عمرو...) نقشه ترور پیامبر (ص) را طراحی کردند.
8 - آیه 74 سوره توبه
بعد از واقعه غدیر خم هنوز پیامبر (ص) به مدینه نرسیده بود که عده ای از منافقین (خلفای غاصب ویارانشان) تصمیم به قتل پیامبر (ص) گرفتند. پیامبر (ص) آگاه شد و آنان را رسوا نموده وبازخواست کرد، در حالی که آنان بر انکار آن طرح قسم می‌خوردند: [19][20]
خداوند نیز این آیات را نازل کرد: به خدا سوگند می‌خورند که (در غیاب پیامبر (ص)، سخنان نادرست) نگفته اند؛ در حالی که قطعا سخنان کفر آمیز گفته اند؛ و پس از اسلام آوردنشان، کافر شده اند؛ و تصمیم (به کارخطرناکی)گرفتند، که به آن نرسیدند. آنها فقط از این انتقام می‌گیرند که خدا و رسولش، آنان را به فضل (و کرم) خود، بی‌نیاز ساختند و (با این حال) اگر توبه کنند، برای آنها بهتر است؛ و اگر روی گردانند، خداوند آنها را در دنیا و آخرت، به مجازات دردناکی کیفر خواهد داد؛ و در سراسر زمین،نه ولی و حامی دارند و نه یاوری. [21]
9 - آیه80 سوره زخرف
پس از واقعه غدیر یکی (از منافقین که بعد به غصب خلافت پرداخت) گفت: هرگز، به خدا قسم نبوت و خلافت در یک خانواده جمع نمی‌شود و بعد از پیامبر (ص) به این خانواده خمس نخواهیم داد. [22]
در این حال این آیه نازل شد: آیا آنان می‌پندارند که ما اسرار نهانی و سخنان در گوشی آنان را نمی شنویم؟! آری، رسولان (و فرشتگان) ما نزد آنها هستند و می نویسند. [23][24]
10 - آیه 7 سوره مجادله
ام ابرموا امرا...وابوبکر و عمر و سالم و مغیرة بن شعبه وعبدالرحمن بن عوف با هم پیمان نام ه‌ای برای نقض پیمان خویش با ولایت علی (ع) نوشتند و نویسنده این پیمان نامه ابوعبیدة جراح بود. خداوند این آیه رادر این مورد نازل نمود: [25]
بلکه آنها تصمیم محکم بر توطئه گرفتند؛ ما نیز اراده محکمی(درباره آنها)داریم. [26][27]
همچین این آیه نیز در این مورد نازل شده است: [28]
آیا نمی‌دانی که خداوند آنچه را درآسمان ها و آنچه را که در زمین است می‌داند؛ هیچ‌گاه سه نفر با هم نجوا نمی‌کنند مگر اینکه خداوند چهارمین آنهاست، و هیچ‌گاه پنج نفر باهم نجوی نمی‌کنند مگر اینکه خداوند ششمین آنهاست، ونه تعدادی کمتر و نه بیشتر از آن مگر اینکه اوهمراه آنهاست، هرکجا که باشند.سپس روز قیامت آنها را از اعمالشان آگاه می‌سازد، چرا که خداوند به هرچیزی داناست. [29]
11 - آیه 9 سوره بقره
بعد از واقعه غدیر و بیعت ابوبکر و عمر و سران قریش با امیر المومنین (ع) و اظهار خشنودی منافقانه ایشان برای پیامبر (ص)، با خود پیمان بستند که این امر را از علی (ع) غصب کنند. خداوند نیز به نیرنگ این گروه اشاره دارد و می‌فرماید: [30]
می‌خواهند خدا و مومنان را فریب دهند؛ در حالی که جز خودشان را فریب نمی‌دهند؛ اما نمی‌فهمند. [31]
12 - آیاتی دیگر از قرآن
جابر بن عبد الله انصاری می‌گوید: وقتی که پیامبر (ص) در روز غدیر خم، علی (ع) را (بر مسند خلافت) نصب نمود، عده‌ای (عمر) گفتند: چه بی‌زحمت بازوی فرزند عمویش را بالا می‌برد و دیگری (ابوبکر) گفت: چه راحت به کارش بالا می‌دهد و درادامه قسم خورد که نشنیدم و اطاعت نمی‌کنم و متکبرانه با هم از آن مکان دور شدند. پس خداوند این آیه را نازل نمود [32][33]
آیا کسانی که در دل هایشان بیماری است گمان کردند خدا کینه‌هایشان را آشکار نمی‌کند؟! [34]
13 - آیه تهدید پیمان شکنان
حدود پنج ماه پس از واقعه غدیر خم جماعتی از منافقین در منزل ابی‌بکر جمع می‌شوند و پیمان نامه‌ای را بین خود می‌نویسند تا پیمان خود در غدیر را نقض کنند و حکومت را بعد از رسول الله (ص) غصب کنند. این پیمان نامه بعد از اتفاق نظر این منافقین به دست سعید بن العاص الاموی نوشته می‌شود و آن نامه را به ابوعبیدة می‌سپارندتا آن را در کعبه قراردهد.بعدا ابوعبیدة جراح آن را درون کعبه پنهان می‌کند. پیامبر اکرم (ص) بعد از نماز صبح تا طلوع آفتاب به ذکر خدا مشغول بودند که متوجه ابوعبیدة شدند. او را اینگونه موردخطاب قرارداد: مبارک باشد بر تو، چه کسی مانند تو است. تو مورد اعتماد این امت (منافقین) شدی. سپس این آیه را قرائت فرمودند: پس وای بر آنان که نوشته‌ای با
دست خود می‌نویسند؛ سپس می‌گویند: این از طرف خداست. تا آن را به بهای کمی بفروشند. پس وای بر آنها از آنچه بادست خود نوشتند؛ پس وای بر آنان از آنچه از این راه به دست می‌آورند! [۳۵]
در ادامه حضرت بطور کنایه این منافقین را نکوهش نمود وتوطئه ایشان را گوشزد کرد و فرمود اگر خداوند دستور اعراض از این افراد را نمی‌داد گردنشان راقطع می‌کردم. حذیفة بن یمان از مومنان حقیقی می‌گوید به خدا قسم وقتی کلام پیامبر (ص) به اینجارسید، منافقین مذکور به شدت از ترس می‌لرزیدند و کسانی که در آن مجلس حضور داشتند مقصود رسول الله (ص) را فهمیده بودند. [36]
پانویس
1. عنکبوت/سوره29،آیه1
2. مجلسی، محمد باقر؛ بحار الانوار، بیروت، موسسة الوفا، 1404 ه ق، ج 28، ص 9۵-96
۳. دیلمی، حسن بن ابی الحسن؛ إرشاد القلوب، انتشارات شریف رضی، 1412 هـ ق، ج 2، ص ۳۳0
4. حجر/سوره1۵،آیه92-9۵
۵. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الاصول من الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1۳6۵ ه ش، ج1، ص289
6. مائده/سوره۵،آیه67
7. مجلسی، محمد باقر؛ بحارالانوار،ج ۳0، ص 2۵9
8. قلم/سوره68،آیه۵1-۵2
9. قلم/سوره68،آیه1-2
10. مجلسی، محمد باقر؛ بحارالانوار، ج ۳7 ص 17۳
11. ابن طاوس، سید رضی؛ إقبال الأعمال، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1۳67ش، ص 4۵8
12. مائده/سوره۵،آیه۳
1۳. فنهض و إنه لمغضب و إنه لیقول اللهم إن کان ما یقول محمد حقا فأمطر علینا حجارة من السماءتکون نقمة فی أولنا و آیة فی آخرنا و إن کان مایقول محمد کذبا فأنزل به نقمتک.
14. حسینی استرآبادی، سید شرف‌الدین؛ تأویل الآیات الظاهرة، قم، انتشارات جامعه مدرسین،1409هـ‌ق، ص 697
1۵. ابن طاوس، سید رضی؛ إقبال الأعمال، ص4۵8
16. معارج/سوره70،آیه1-2
17. ابن طاوس، سید رضی؛ إقبال الأعمال، 4۵8
18. سبأ/سوره9،آیه20
19. حسینی استرآبادی، سید شرف الدین؛ تأویل الآیات الظاهرة، ص 21۳
20. مجلسی، محمد باقر؛ بحارالانوار،ج ۳7، ص11۵-116
21. توبه/سوره9،آیه74
22. حسینی استرآبادی، سید شرف الدین؛ تأویل الآیات الظاهرة، ص۵70
2۳. زخرف/سوره4۳،آیه80
24. ابن طاوس، سید رضی؛ الیقین، قم، موسسه دارالکتاب، چاپ 141۳ ه ق، ص 214
2۵. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الاصول من الکافی، ج 1، ص 420-421
26. زخرف/سوره4۳،آیه79
27. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الاصول من الکافی، ج 1، ص 420
28. مجلسی، محمد باقر؛ بحارالانوار، ج 28، ص 12۳
29. مجادله/سوره۵8،آیه7
۳0. مجلسی، محمد باقر؛ بحارالانوار،ج 6، ص ۵1
۳1. بقره/سوره2،آیه9
۳2. مجلسی، محمد باقر؛ بحارالانوار،ج ۳0 ص ۳1۵
۳۳. مجلسی، محمد باقر؛ بحارالانوار، ج 2۳ ص ۳86
۳4. محمد/سوره47،آیه29
۳۵. بقره/سوره2،آیه79
۳6. مجلسی، محمد باقر؛ بحارالانوار، ج 28، ص 102 - 106
منبع: دانشنامه حوزوی ویکی فقه
نظر دهید